Maden Mühendislerinin Yer-Zemin Çalışmalarında Görev Almaları Hakkında Rapor
MADEN MÜHENDİSLERİNİN YER-ZEMİN ÇALIŞMALARINDA GÖREV ALMALARI HAKKINDA RAPOR
Sanayileşme, kentleşme, konut ihtiyacı, altyapı çalışmaları ve ülkemizin deprem kuşağı üzerinde yer alması nedeniyle yer seçimi, zemin özelliklerinin belirlenmesi, uygun malzeme seçimi ile üst yapının bunlara uygun tasarımı ve inşası hayati önem taşımaktadır. Bütün bu faaliyetlerin her aşamasında bilimsel çalışmalar önem kazanmaktadır. Değişik projelerde; genel planlama, ön fizibilite, fizibilite, uygulama, işletme ve denetim aşamaları takip edilerek süreç, inşa öncesi, inşa sırası ve inşa sonrası olmak üzere planlanmakta ve uygulanmaktadır. Bütün bu aşamaların tamamı mühendislik çalışmaları olup, çok disiplinli çalışmayı ve ortak organizasyonu gerektirmektedir. Kaya zemin söz konusu ise, bu tür zeminlerde yapılacak temelin tanımlanması ve tasarım çalışmalarında en uygun kaya mekaniği prensipleri uygulanmalıdır. Maden Mühendisliği eğitiminde, oldukça detaylı bir şekilde Kaya Mekaniği dersi okutulmaktadır. Maden Mühendisleri aldıkları eğitim gereği ;
- Laboratuar ve arazi deneyleri (özellikle kaya zeminlerde),
- Her türlü zeminde oluşturulan şev/yamaç stabilite çalışmaları,
- Zeminlerin mühendislik tanımlanması,
- Nümerik modelleme, alanlarında görev almaktadır.
Yer-zemin araştırmalarında maden mühendislerinin yer alması, aldığı eğitimin gereği olup üniversitelerin maden mühendisliği bölümlerinde bu konuyla ilgili pek çok ders okutulmaktadır.
Yapı inşası öncesi zemin raporu hazırlanması, statik yüklere uygun zemin-temel-yapı etkileşiminin belirlenmesi gibi temel parametrelerin belirlenmesi ve uygulanması gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. İdare yaptığı yasal düzenlemeler ile yapı öncesi yapılması gerekli çalışmaları zorunlu hale getirmiştir. Bu alanda mevzuatın gelişimi aşağıdaki şekilde olmuştur:
3030 Sayılı Kanun kapsamı Dışında Kalan Belediyeler Tip İmar Yönetmeliği, 02.11.1985 tarih ve 18916 sayılı (Mükerrer) Resmi Gazete‘de yayımlanarak yürürlüğe konulmuştur.
Yönetmelik çeşitli zamanlarda değişikliğe uğramış ve 19.08 2008 tarihinde yapılan değişiklikle "Planlı Alanlar Tip İmar Yönetmeliği" adını almıştır. Bu yönetmeliğin 57. maddesine birden fazla dava açılmış ve sonuçlanmıştır. Söz konusu yönetmeliğin çıktığı günden bugüne dek değişiklik seyri şöyledir:
a) 01.11.1985 tarih ve 18916 sayılı Resmi Gazete‘de (Mükerrer) yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin 57. maddesi EK-3 statik proje bölümü; a- çelik karkas binalarda çelik yapı hesabı, betonarme binalarda betonarme hesabı ve 1/29, 1/50, 1/100 ölçekli resimleri, b- asma çatılı binalarda çatı hesabı ve projesi, c- Belediye gerek gördüğünde; tesisat planı, proje, resim hesapları şeklinde düzenlemiştir.
b) 28.06.1993 tarihli düzenlemeyle statik proje için "Zemin ve Temel Etüdü Raporların Hazırlanmasına İlişkin Esaslar" (EK-2) yürürlüğe konulmuş ve zemin ve temel etüdü raporlarının bu esaslara göre yürütüleceğini belirlenmiştir. Esasların "Zemin ve Temel Etütlerinin kapsamı" başlıklı 5. bölümü ile zemin etüt raporlarının etüt kategorisi 2 ve 3 kapsamında olan "sondaj ve arazi çalışmaları bir jeoloji mühendisi, jeolog, inşaat veya maden mühendisinin gözetiminde gerçekleştirilmelidir" hükmü getirilmiştir.
c) 02.09.1999 tarih ve 23804 sayılı Resmi Gazete‘de yayımlanan değişiklik ile yönetmeliğin 57. maddesinde (EK-4) statik proje bölümünde; statik proje mimariye uygun olarak inşaat mühendisleri tarafından hazırlanan, ölçekleri yapının büyüklüğüne ve özelliğine göre belirlenen, betonarme, yığma, çelik, diğer özelliklere göre belirlenen betonarme, yığma, çelik, diğer özel malzeme ve teknikle düzenlenen, bodrum kat dahil tüm kat planları çatı planları, bunların kesitleri, detayları, detayları ve hesaplarıdır. Ayrıca ilgili idare jeoloji ve/veya jeofizik mühendisi veya jeolog tarafından hazırlanan jeolojik etüt raporu ister şeklinde düzenlenmiştir. Bu bendin Odamız (Maden Mühendisleri Odası) tarafından dava edilmesi üzerine İdare yönetmelik maddesini değiştirmiştir.
d) 13.07.2000 tarih ve 24108 sayılı Resmi Gazete‘de yayımlanan adı geçen yönetmelik değişikliği yönetmeliğin 57. maddesinde (EK-5) statik proje bölümü; statik proje; mimari projeye uygun olarak inşaat mühendisleri tarafından hazırlanan, ölçekleri yapının büyüklüğüne ve özelliğine göre belirlenen betonarme, yığma, çelik ve benzeri yapıların türlerine göre taşıyıcı sistemlerini gösteren bodrum kat dahil tüm katlar planları, çatı planları, bunların kesitleri, detayları ve hesaplarıdır. Bu hesaplarda zeninin fiziksel parametreleri, zemin-temel-yapı etkileşimi ve temel tasarımların belirlenmesinde mühendislik içeren standartlara ve Bakanlıkça yayımlanan "Zemin ve Temel Etüdü Raporlarının hazırlanmasına İlişkin Esaslara" uyulur denilmektedir. Bu maddeye TMMOB Jeoloji ve Jeofizik Mühendisleri odaları dava açmıştır.
e) 19.08.2008 tarih ve 26972 sayılı Resmi Gazete‘de yayımlanan değişiklik ile Yönetmeliğin 57. maddesinde yeniden değişiklik yapılmıştır (EK-1).
Bu yönetmelikle, Maden Mühendislerinin yetkileri bilime ve hukuka aykırı şekilde ellerinden alınmıştır.
Anayasanın 129 maddesi; ... "Memurlar ve diğer kamu görevlileri Anayasa ve kanunlara sadık kalarak faaliyetlerde bulunmakla yükümlüdür" şeklindedir. Bu madde gereği, İdarenin yaptığı/yapacağı yasal düzenleme ve uygulamalarda eşitlik, tarafsızlık ve hukuka uygunluk aranmalıdır.
YÖK tarafından belirtilen meslek dersleri dışında Maden Mühendisliği eğitim programında Genel Jeoloji, Mineraloji, Petrografi, Sondaj Tekniği, Topoğrafya, Jeolojik Harita Alma, Genel Mekanik, Mukavemet ve Kaya Mekaniği dersleri zorunlu dersler kapsamındadır.
Binanın oturacağı temel, zemin ( Kil, Kum, Toprak, Agrega ) sınıfından, zayıf kaya kütlesi sınıfına ve hatta kuvvetli kaya kütlesi sınıfına kadar değişmektedir. Bu çalışmaya zemin etüdü sınıflamanın yanı sıra zemin ve kaya mekaniği deneyleri de dâhil edilmelidir. Bu etütlerin yapılması, İnşaat ve Jeoloji Mühendisliğinin yanı sıra Maden Mühendisliğinin de uzmanlık alanına girmektedir.
Yerin; kaya ve geçiş kayacı olarak tanımlanan kısımlarını oluşturan doğal malzemelerin mekanik etkiler altında davranışını ve dayanım özelliklerini gerek yerinde gerekse laboratuar ortamında yapılan deneylerle kaya mekaniği dersi almış Maden Mühendisi belirler.
Kaya mekaniği dersi almış maden mühendisleri; yerin kaya ve geçiş kayacı olarak tanımlanan kısımlarını oluşturan doğal malzemelerin mekanik etkiler altında davranışını ve dayanım özelliklerini gerek yerinde gerekse laboratuar ortamında yapılan deneylerle belirler, yer yapısını belirlemek için gerekli ön araştırma çalışmalarında sondaj ve kazı işlemlerini tasarlar ve uygular, bunun yanı sıra yer yüzeyi ve yeraltının duraylılığı ve yüzey yapılarına etkisini belirler, kaya yamaçlarının dinamik ve statik yükler altındaki davranışlarını tanımlar, duraylılığı sağlayacak sağlamlaştırma önerilerini tasarlar ve uygular.
Karayolları, demiryolları projelerinde ve kentsel ulaşım için metro çalışmaları, baraj, santral gibi yerüstü tesisleri, yer altı santralleri, sığınak, depo gibi yeraltı yapılarının inşasında, proje çalışmalarından başlayarak üretim aşaması ve sonrasında da işin özelliğine bağlı olarak maden mühendisleri görev alıp, sorumluluk üstlenmektedir. Bu çalışmalar; yer seçimi, zemin cinsi tayini ve zeminin davranış özelliklerinin belirlenmesi, kazı ve şev stabilitesi, döküm yığınının duraylılık çalışmaları, kayaçların kesilebilirlik ve mekanik özelliklerinin tespiti, tünel-metro açıklıklarının kazı ve tasarımı olarak sıralanabilir. Madencilikle direkt ilişkili olan bu çalışmalar maden mühendislerinin çalışma alanları içerisinde yer almaktadır. Bunların dışında altyapı ve üstyapı inşasında kullanılan agrega ve yapıtaşlarının kalitesinin tespiti ve üretimi ise, bire bir maden mühendislerinin uzmanlık ve çalışma alanına girmektedir.
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı‘nca 1993 yılında yayınlanan 93/94 sayılı " Zemin ve Temel Etütleri Kapsamı" başlıklı bölümünde "Zemin araştırmalarında sorumlu mühendisin daha fazla derinliklerin yapının davranışını etkilemeyeceğini belirlediği derinliğe kadar yapılır. Bu derinlik genel olarak yapı zemin özelliklerine müştereken bağlıdır. Sondaj ve arazi çalışmaları bir jeoloji mühendisi, jeolog, inşaat veya maden mühendisi gözetiminde gerçekleştirilmelidir." şeklindedir. Bu esaslar doğrultusunda birçok maden mühendisi; MTA, DSİ, Devlet Demir Yolları ve Karayolları Genel Müdürlüklerinde ve Belediyelerin metro-tünel projelerinde görev yapmaktadır.
17 Ağustos 1999 depreminden sonra önlem alma ihtiyacı hisseden Şehircilik ve Çevre Bakanlığı (eski Bayındırlık Bakanlığı) 02.09. 1999 tarihinde yayınlanan yönetmeliğin 34. maddesi ile değiştirilen asıl yönetmeliğin 57. maddesinin 3. fıkrasının (b) bendinde " Ruhsata esas statik projelerin hazırlanmasından önce zemin etüdü yapılması gereği belirtilmiş. Zemin etütleri ile ilgili jeolojik etütler yerine veya laboratuarda yapılacak zemin/ kaya mekaniği deneylerinin gerekli görülmesi halinde sondajları kapsayan araştırmalar jeoloji mühendislerince yapılacaktır." denilerek bu düzenlemede maden mühendisine hiç yer verilmemiştir. Odamızın bu düzenlemeye açtığı dava devam ederken yönetmelik yeniden değiştirilmiştir.
Yer-zemin araştırmalarının maden mühendisliği konusu içinde yer alması aldığı eğitimin gereğidir. Üniversitelerin yer bilimleri eğitimi veren jeoloji, jeofizik, maden bölümü ile yapı - inşası konusunda eğitim alan inşaat mühendisliği bölümlerinde okutulan dersler aşağıya çıkarılmıştır.
|
DERSLER |
JEOFİZİK MÜHENDİSLİĞİ |
JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ |
İNŞAAT (GEOTEKNİK) |
MADEN (KAYA-ZEMİN) |
|
DEPREMLE İLGİLİ DERSLER |
||||
|
SİSMOLOJİ |
+ |
- |
- |
- |
|
DEPREM MÜHENDİSLİĞİ |
0 |
- |
0 |
- |
|
SİSMOTEKTONİK |
0 |
0 |
- |
- |
|
TEKTONİK |
- |
+ |
- |
- |
|
YAPISAL JEOLOJİ |
- |
+ |
- |
0 |
|
SİSMİK STRATİGRAFİ |
0 |
0 |
- |
- |
|
DENİZ JEOFİZİĞİ |
0 |
- |
- |
- |
|
BETONARME |
- |
- |
+ |
- |
|
YAPI STATİĞİ |
- |
- |
+ |
- |
|
YAPI TEKNİĞİ |
- |
- |
+ |
0 |
|
ZEMİN VE YER ARAŞTIRMALARI İLE İLGİLİ DERSLER |
||||
|
ZEMİN MEKANİĞİ |
+ |
0 |
+ |
+ |
|
KAYA MEKANİĞİ |
+ |
0 |
- |
+ |
|
SONDAJ TEKNİĞİ |
+ |
0 |
- |
+ |
|
JEOFİZİK |
+ |
+ |
- |
+ |
|
JEOLOJİ |
+ |
+ |
+ |
+ |
|
MÜHENDİSLİK JEOFİZİĞİ |
+ |
- |
- |
- |
|
MÜHENDİSLİK JEOLOJİSİ |
+ |
+ |
- |
+ |
|
SİSMİK ARAMALAR |
+ |
- |
- |
- |
(+) Zorunlu Ders, (0) Seçmeli Ders, (-) Alınmıyor
Yukarıdaki çizelgeden de anlaşılacağı üzere zemin-kaya mekaniğine yönelik olarak maden mühendislerinin aldığı dersler ile diğer disiplinlerin aldığı dersler aynıdır. Dolayısıyla "Planlı Alanlar Tip İmar Yönetmeliği 57. maddesinin 3. fıkrasının (b) bendinde " Ruhsata esas statik projelerin hazırlanmasından önce zemin etüdünün ile ilgili jeolojik etütlerde ve laboratuarda yapılacak zemin/ kaya mekaniği deneylerinin gerekli görülmesi halinde sondajları kapsayan araştırmalarda" maden mühendisleri de yer almalıdır.
Bakanlığınızca yapılacak/yapılması düşünülen "Planlı Alanlar Tip İmar Yönetmeliği" değişikliğinde konunun gündeme alınarak kamu yararı açısından değerlendirilmesi ve üyelerimizin mağduriyetinin giderilmesi önemlidir. 05 Ocak 2012
TMMOB
MADEN MÜHENDİSLERİ ODASI