6552 Sayılı Kanun’un Madencilik Faaliyetlerini ve İş Güvenliği Hizmetlerini İlgilendiren Önemli Değişiklikleri
6552 SAYILI KANUN`UN
MADENCİLİK FAALİYETLERİNİ VE
İŞ GÜVENLİĞİ HİZMETLERİNİ İLGİLENDİREN ÖNEMLİ DEĞİŞİKLİKLERİ
Hazırlayan: Av. Volkan KAYA
TMMOB Maden Mühendisleri Odası
Hukuk Müşaviri
1- İŞE İADE DAVALARI
İş Kanunu`nun 18 inci maddesi gereğince 30 veya daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde en az 6 aylık kıdemi olan işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesini fesheden işveren, işçinin yeterliliğinden veya davranışlarından ya da işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayanmak zorundadır.
İş sözleşmesi feshedilen işçi, fesih bildiriminde sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli bir sebep olmadığı iddiası ile fesih bildiriminin tebliği tarihinden itibaren bir ay içinde iş mahkemesinde işe iade davası açabilmektedir.
Mevzuata yeni getirilen "Yer altı işlerinde çalışan işçilerde kıdem şartı aranmaz." hüküm ile 30 veya daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde yer altı işlerinde çalışan işçiler, 6 aylık kıdem şartı aranmaksızın, fesih bildiriminde sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli bir sebep olmadığı iddiası ile işe iade davası açabileceklerdir.
2- ASIL İŞVERENİN ÜCRET ÖDEME ZORUNLULUĞU
İş Kanunu`nun 36 ncı maddesinde yapılan değişiklikle, işverenlere, alt işverene iş vermeleri hâlinde, bunların işçilerinin ücretlerinin ödenip ödenmediğini işçinin başvurusu üzerine veya aylık olarak resen kontrol etmek ve varsa ödenmeyen ücretleri hak edişlerinden keserek işçilerin banka hesabına yatırmakla yükümlülüğü getirilmiştir.
3- FAZLA ÇALIŞMA
İş Kanunu`nun 41 inci maddesi ile fazla çalışmanın ne şekilde yapılabileceği düzenlenmiştir. Buna göre, ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilmektedir. Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile bazı haftalarda toplam 45 saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmamaktadır.
Getirilen değişiklik ile İş Kanunu`nda belirlenen "zorunlu nedenlerle fazla çalışma" ve "olağanüstü hallerde fazla çalışma" durumları dışında yer altında maden işlerinde çalışan işçilere fazla çalışma yaptırılamayacaktır.
01.01.2015 tarihinden itibaren, yer altında maden işlerinde çalışan işçilere zorunlu nedenlerle ve/veya olağanüstü hallerde yaptırılan fazla çalışma durumlarında ise haftalık 36 saati aşan her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yüzden az olmamak üzere arttırılması suretiyle ödenecektir.
4- YILLIK ÜCRETLİ İZİN HAKKI VE İZİN SÜRELERİ
İş Kanunu gereğince işyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilmektedir. İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi:
• 1 yıldan 5 yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara 14 günden,
• 5 yıldan fazla 15 yıldan az olanlara 20 günden,
• 15 yıl (dahil) ve daha fazla olanlara 26 günden, az olamaz.
Yapılan değişiklik sonrası yer altı işlerinde çalışan işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi şu şekilde olacaktır:
• 1 yıldan 5 yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara 18 günden,
• 5 yıldan fazla 15 yıldan az olanlara 24 günden,
• 15 yıl (dahil) ve daha fazla olanlara 30 günden, az olamaz.
5- YILLIK ÜCRETLİ İZNİN UYGULANMASI
Kanuna eklenen hüküm ile alt işveren işçilerinden, alt işvereni değiştiği hâlde aynı işyerinde çalışmaya devam edenlerin yıllık ücretli izin süresi, aynı işyerinde çalıştıkları süreler dikkate alınarak hesaplanacaktır. Asıl işveren, alt işveren tarafından çalıştırılan işçilerin hak kazandıkları yıllık ücretli izin sürelerinin kullanılıp kullanılmadığını kontrol etmek ve ilgili yıl içinde kullanılmasını sağlamakla, alt işveren ise tutmak zorunda olduğu izin kayıt belgesinin bir örneğini asıl işverene vermekle yükümlü kılınmıştır.
6- ÇALIŞMA SÜRESİ
Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok 45 saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Getirilen değişiklik ile 01.01.2015 tarihinden itibaren, yer altı maden işlerinde çalışan işçiler için yer altındaki çalışma süresi; haftada en çok 36 altı saat olup günlük 6 saatten fazla olamayacaktır.
7- "LİNYİT" VE "TAŞKÖMÜRÜ" ÇIKARILAN İŞYERLERİNDE, YER ALTINDA ÇALIŞAN İŞÇİLERİN ÜCRETLERİ
4 üncü grup madenlerden "Linyit" ve "Taşkömürü" çıkarılan işyerlerinde, yer altında çalışan işçilere ödenecek ücret miktarı asgari ücretin 2 katından az olamayacaktır. 01.07.2014 - 31.12.2014 tarihleri arası uygulanacak net asgari ücret (asgari geçim indirimi dahil olmadan) 810,7 TL`dir.
8- EMEKLİLİK YAŞI
Bakanlıkça tespit edilen maden işyerlerinin yeraltı işlerinde sürekli veya münavebeli olarak en az 20 yıldan beri çalışan sigortalılar için yaşlılık aylığı bağlanabilmesi için gerekli yaş şartı 50 olarak uygulanacaktır.
Emeklilik veya yaşlılık aylığı bağlanması talebinde bulunan kadın sigortalılardan başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede ağır engelli çocuğu bulunanların, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra geçen prim ödeme gün sayılarının dörtte biri, prim ödeme gün sayıları toplamına eklenir ve eklenen bu süreler emeklilik yaş hadlerinden de indirilir şeklinde değiştirilmiştir. Değişiklikle öncesinde metinde yer alan "malûl" ibaresi "ağır engelli" şekline dönüştürülmüştür.
9- FİİLÎ HİZMET SÜRESİ ZAMMI
Yeraltı işlerinde maden ocakları (elementer cıva bulunduğu saptanan cıva maden ocakları hariç), kanalizasyon ve tünel yapımı gibi yer altında yapılan işlerde çalışanlara 180 gün fiilî hizmet süresi zammı uygulanmaktadır. Kanuna yapılan ekleme ile bu işlerde belirtilen sigortalıların, fiili hizmet süresi zammından yararlandırılacakları dönem içinde kalan; yıllık ücretli izin, sıhhi izin, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günleri ile eğitim, kurs, iş öncesi ve sonrası hazırlık sürelerinde fiilen çalışma ve söz konusu işlerin risklerine maruz kalma şartı aranmayacaktır.
10- 10`DAN AZ ÇALIŞANI BULUNAN VE AZ TEHLİKELİ SINIFTA YER ALAN İŞYERİ İŞVERENLERİ
Mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden korunulmasına yönelik çalışmaları da kapsayacak, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için işveren; Çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve 10 ve daha fazla çalışanı olan çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde diğer sağlık personeli görevlendirmek zorundadır. Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip personel bulunmaması hâlinde, bu hizmetin tamamını veya bir kısmını ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak yerine getirebilir. Ancak belirlenen niteliklere ve gerekli belgeye sahip olması hâlinde, tehlike sınıfı ve çalışan sayısı dikkate alınarak, bu hizmetin yerine getirilmesini kendisi üstlenebilmektedir.
Yeni getirilen mevzuat hükmü gereği görevlendirme süresinin belirlenmesinde, Mesleki Eğitim Kanunu ile Yükseköğretim Kanunu kapsamındaki öğrenci statüsünde olan çırak ve stajyerler, çalışan sayısının toplamına dâhil edilmeyeceklerdir.
Yapılan değişiklik ile belirlenen niteliklere ve gerekli belgeye sahip olmayan ancak 10`dan az çalışanı bulunan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyeri işverenleri veya işveren vekili tarafından Bakanlıkça ilan edilen eğitimleri tamamlamak şartıyla işe giriş ve periyodik muayeneler ve tetkikler hariç iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütebileceklerdir.
10`dan az çalışanı bulunan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin üstlenilmesine ilişkin eğitim programları, eğitimin süresi ve eğiticilerin nitelikleri ile görevlendirmeye ilişkin hususların çıkarılacak yönetmelik ile düzenleneceği belirtilmiştir.
11- SAĞLIK GÖZETİMİ
Değişiklik öncesi tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde çalışacaklar, yapacakları işe uygun olduklarını belirten sağlık raporu olmadan işe başlatılamaz iken değişiklik ile artık tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde çalışacakların, yapacakları işe uygun olduklarını belirten sağlık raporu olmadan işe başlatılamayacağı hükmü getirilmiştir.
Değişiklik öncesi bütün işyerleri için sağlık raporları, işyeri sağlık ve güvenlik biriminde veya hizmet alınan ortak sağlık ve güvenlik biriminde görevli olan işyeri hekiminden alınmakta idi. Değişiklik sonrası alınması gereken sağlık raporlarının işyeri hekiminden alınması gerektiği belirtildikten sonra getirilen istisna ile 10`dan az çalışanı bulunan ve az tehlikeli işyerleri için sağlık raporlarının kamu hizmet sunucuları veya aile hekimlerinden de alınabileceği kuralı getirilmiştir.
12- SOMA KAZASI (AYLIK BAĞLANMASI VE İSTİHDAM)
Getirilen mevzuat hükmü ile 13.05.2014 tarihinden geçerli olmak üzere Manisa ilinin Soma ilçesinde meydana gelen maden kazası sonucunda ölen sigortalının; Kuruma olan her türlü borçları terkin edilecektir. Hak sahiplerine mevzuatta öngörülen; en az 1800 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş veya Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar için, her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, toplam 900 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olma şartları aranmaksızın 5510 sayılı Kanun hükümlerine göre aylık bağlanacaktır. Öngörülen primlerin eksik olan kısmı Maliye Bakanlığınca Kuruma ödenir.
Ölen sigortalının anne ve babasına gelir ve aylık bağlanmasında, 5510 sayılı Kanunun 34 üncü maddenin birinci fıkrasının (d) bendinde belirtilen her türlü kazanç ve irattan elde etmiş olduğu gelirinin asgari ücretin net tutarından daha az olması ve diğer çocuklarından hak kazanılan gelir ve aylıklar hariç olmak üzere gelir ve/veya aylık bağlanmamış olması şartları aranmayacaktır.
Manisa ilinin Soma ilçesinde meydana gelen maden kazasından dolayı ölen sigortalının eş ve çocuklarından birisi, eşi ve çocuğu yoksa kardeşlerinden birisi olmak üzere toplam bir kişi hakkında Terörle Mücadele Kanunun ek 1 inci maddesindeki istihdama ilişkin hükümler ayrıca uygulanacaktır.
Uygulamaya ilişkin usul ve esaslar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Maliye Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığınca müştereken tespit edilecektir.
13- SOMA KAZASI (KONUT)
Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısiyle Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanuna eklenen geçici madde ile diğer kanunlardaki sınırlamalara tabi olmaksızın, mülkiyeti; 13 Mayıs 2014 tarihinde Manisa ili Soma ilçesinde meydana gelen maden kazasında hayatını kaybeden kişilerin mirasçılarına devredilmek üzere; gerçek ve/veya tüzel kişiler tarafından bedelsiz olarak yapılacak konutlar için ihtiyaç duyulan taşınmazlar Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığınca maliklerinden bağış, satın alma, kamulaştırma, devir ve temlik veya tahsis yolu ile edinilebilecektir. Hazinenin özel mülkiyetinde veya Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan taşınmazlar ile bu Kanunun ek 10 uncu maddesi kapsamında olanlar dâhil orman sınırları dışına çıkarılmış ve çıkarılacak alanlarda bulunan taşınmazlardan aynı amaçla ihtiyaç duyulanlar ise Maliye Bakanlığınca adı geçen Başkanlığa tahsis edilir. Bu taşınmazlardan özelleştirme kapsamında olanlar için ayrıca Özelleştirme Yüksek Kurulu kararı aranmayacaktır.
Edinilen taşınmazların üzerine yapılan konutlar, adı geçen Başkanlık tarafından maden kazasında hayatını kaybeden kişilerin mirasçıları adına kura ile bedelsiz olarak tapuda devir ve tescil olunacaktır. Bu konutlardan arta kalanlar Maliye Bakanlığınca genel hükümlere göre değerlendirilecektir.