T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI`NA YAZILAN "PLANLI ALANLAR TİP İMAR YÖNETMELİĞİ" NDE DEĞİŞİKLİK YAPILMASI İLE İLGİLİ YAZI

Sanayileşme, kentleşme, konut ihtiyacı, altyapı çalışmaları ve ülkemizin deprem kuşağı üzerinde yer alması nedeniyle yer seçimi, zemin özelliklerinin belirlenmesi, uygun malzeme seçimi ile üst yapının bunlara uygun tasarımı ve inşası hayati önem taşımaktadır. Bütün bu faaliyetlerin her aşamasında bilimsel çalışmalar önem kazanmaktadır. Değişik projelerde; genel planlama, ön fizibilite, fizibilite, uygulama, işletme ve denetim aşamaları takip edilerek süreç, inşa öncesi, inşa sırası ve inşa sonrası olmak üzere planlanmakta ve uygulanmaktadır. Bütün bu aşamaların tamamı mühendislik çalışmaları olup, çok disiplinli çalışmayı ve ortak organizasyonu gerektirmektedir. Kaya zemin söz konusu ise, bu tür zeminlerde yapılacak temelin tanımlanması ve tasarım çalışmalarında en uygun kaya mekaniği prensipleri uygulanmalıdır. Maden Mühendisliği eğitiminde, oldukça detaylı bir şekilde Kaya Mekaniği dersi okutulmaktadır. Maden Mühendisleri aldıkları eğitim gereği;

- Laboratuar ve arazi deneyleri (özellikle kaya zeminlerde),

- Her türlü zeminde oluşturulan şev/yamaç stabilite çalışmaları,

- Zeminlerin mühendislik tanımlanması,

- Nümerik modelleme, alanlarında görev almaktadır.

Yer-zemin araştırmalarında maden mühendislerinin yer alması, aldığı eğitimin gereği olup üniversitelerin maden mühendisliği bölümlerinde bu konuyla ilgili pek çok ders okutulmaktadır.

YÖK tarafından belirtilen meslek dersleri dışında Maden Mühendisliği eğitim programında Genel Jeoloji, Mineraloji, Petrografi, Sondaj Tekniği, Topoğrafya, Jeolojik Harita Alma, Genel Mekanik, Mukavemet ve Kaya Mekaniği dersleri zorunlu dersler kapsamındadır.

Binanın oturacağı temel, zemin ( Kil, Kum, Toprak, Agrega ) sınıfından, zayıf kaya kütlesi sınıfına ve hatta kuvvetli kaya kütlesi sınıfına kadar değişmektedir. Bu çalışmaya zemin etüdü sınıflamanın yanı sıra zemin ve kaya mekaniği deneyleri de dâhil edilmelidir. Bu etütlerin yapılması, İnşaat ve Jeoloji Mühendisliğinin yanı sıra Maden Mühendisliğinin de uzmanlık alanına girmektedir.

Yerin; kaya ve geçiş kayacı olarak tanımlanan kısımlarını oluşturan doğal malzemelerin mekanik etkiler altında davranışını ve dayanım özelliklerini gerek yerinde gerekse laboratuar ortamında yapılan deneylerle kaya mekaniği dersi almış Maden Mühendisi belirler.

Kaya mekaniği dersi almış maden mühendisleri; yerin kaya ve geçiş kayacı olarak tanımlanan kısımlarını oluşturan doğal malzemelerin mekanik etkiler altında davranışını ve dayanım özelliklerini gerek yerinde gerekse laboratuar ortamında yapılan deneylerle belirler, yer yapısını belirlemek için gerekli ön araştırma çalışmalarında sondaj ve kazı işlemlerini tasarlar ve uygular, bunun yanı sıra yer yüzeyi ve yeraltının duraylılığı ve yüzey yapılarına etkisini belirler, kaya yamaçlarının dinamik ve statik yükler altındaki davranışlarını tanımlar, duraylılığı sağlayacak sağlamlaştırma önerilerini tasarlar ve uygular.

Karayolları, demiryolları projelerinde ve kentsel ulaşım için metro çalışmaları, baraj, santral gibi yerüstü tesisleri, yer altı santralleri, sığınak, depo gibi yeraltı yapılarının inşasında, proje çalışmalarından başlayarak üretim aşaması ve sonrasında da işin özelliğine bağlı olarak maden mühendisleri görev alıp, sorumluluk üstlenmektedir. Bu çalışmalar; yer seçimi, zemin cinsi tayini ve zeminin davranış özelliklerinin belirlenmesi, kazı ve şev stabilitesi, döküm yığınının duraylılık çalışmaları, kayaçların kesilebilirlik ve mekanik özelliklerinin tespiti, tünel-metro açıklıklarının kazı ve tasarımı olarak sıralanabilir. Madencilikle direkt ilişkili olan bu çalışmalar maden mühendislerinin çalışma alanları içerisinde yer almaktadır. Bunların dışında altyapı ve üstyapı inşasında kullanılan agrega ve yapıtaşlarının kalitesinin tespiti ve üretimi ise, bire bir maden mühendislerinin uzmanlık ve çalışma alanına girmektedir.

Bayındırlık ve İskan Bakanlığı‘nca 1993 yılında yayınlanan 93/94 sayılı " Zemin ve Temel Etütleri Kapsamı" başlıklı bölümünde "Zemin araştırmalarında sorumlu mühendisin daha fazla derinliklerin yapının davranışını etkilemeyeceğini belirlediği derinliğe kadar yapılır. Bu derinlik genel olarak yapı zemin özelliklerine müştereken bağlıdır. Sondaj ve arazi çalışmaları bir jeoloji mühendisi, jeolog, inşaat veya maden mühendisi gözetiminde gerçekleştirilmelidir." şeklindedir. Bu esaslar doğrultusunda birçok maden mühendisi; MTA, DSİ, Devlet Demir Yolları ve Karayolları Genel Müdürlüklerinde ve Belediyelerin metro-tünel projelerinde görev yapmaktadır.

17 Ağustos 1999 depreminden sonra önlem alma ihtiyacı hisseden Şehircilik ve Çevre Bakanlığı (eski Bayındırlık Bakanlığı) 02.09. 1999 tarihinde yayınlanan yönetmeliğin 34. maddesi ile değiştirilen asıl yönetmeliğin 57. maddesinin 3. fıkrasının (b) bendinde " Ruhsata esas statik projelerin hazırlanmasından önce zemin etüdü yapılması gereği belirtilmiş. Zemin etütleri ile ilgili jeolojik etütler yerine veya laboratuarda yapılacak zemin/ kaya mekaniği deneylerinin gerekli görülmesi halinde sondajları kapsayan araştırmalar jeoloji mühendislerince yapılacaktır." denilerek bu düzenlemede maden mühendisine hiç yer verilmemiştir. Odamızın bu düzenlemeye açtığı dava devam ederken yönetmelik yeniden değiştirilmiştir.

Yer-zemin araştırmalarının maden mühendisliği konusu içinde yer alması aldığı eğitimin gereğidir. Üniversitelerin yer bilimleri eğitimi veren jeoloji, jeofizik, maden bölümü ile yapı - inşası konusunda eğitim alan inşaat mühendisliği bölümlerinde okutulan dersler aşağıya çıkarılmıştır.

(+) Zorunlu Ders, (0) Seçmeli Ders, (-) Alınmıyor

Yukarıdaki çizelgeden de anlaşılacağı üzere zemin-kaya mekaniğine yönelik olarak maden mühendislerinin aldığı dersler ile diğer disiplinlerin aldığı dersler aynıdır. Dolayısıyla "Planlı Alanlar Tip İmar Yönetmeliği‘nde  ruhsata esas statik projelerin hazırlanmasından önce zemin etüdünün ile ilgili jeolojik etütlerde ve laboratuarda yapılacak zemin/ kaya mekaniği deneylerinin gerekli görülmesi halinde sondajları kapsayan araştırmalarda" maden mühendisliği disiplinine de yer verilmelidir.

"Planlı Alanlar Tip İmar Yönetmeliği"nde değişiklik yapılarak üyelerimizin mağduriyetinin giderilmesi hususunu belirtir, çalışmalarınızda başarılar dileriz.

Saygılarımızla.

Mehmet TORUN

Yönetim Kurulu Başkanı